Ο Πολιτισμός των Μάγια

Οι Μάγια είναι ένας λαός Ινδιάνων της Κεντρικής Αμερικής. Καταλαμβάνει μια συνεχή έκταση στο νότιο Μεξικό, στη Γουατεμάλα και στο βόρειο Μπελίζ και μιλά διάφορες γλώσσες της γλωσσικής οικογένειας των Μάγια. Οι αρχαιολόγοι και οι ερευνητές των Μάγια διαίρεσαν τις περιοχές που ζούσαν οι λαοί των Μάγια σε 3 ζώνες- βόρεια, κεντρική, νότια. Η γεωγραφική, αυτή, διαίρεση συμπίπτει και με την γλωσσική διαίρεση.

Η έκταση του πολιτισμού των Μάγια φαίνεται σε αυτόν το χάρτη με κόκκινη γραμμή. Η μαύρη γραμμή δείχνει την συνολική επέκταση των Μεσοαμερικανικών πολιτισμών. Με κύκλο σημειώνονται τοποθεσίες της Κλασσικής περιόδου και με τετράγωνο αυτές της Μετακλασσικής

Πριν από τη κατάκτηση του Μεξικού από τους Ισπανούς οι Μάγια είχαν αναπτύξει τον λαμπρότερο πολιτισμό του Δυτικού Ημισφαιρίου. Ασκούσαν τη γεωργία, έκτιζαν πέτρινα σπίτια και πυραμιδοειδείς ναούς, κατεργάζονταν το χαλκό και το χρυσό, γνώριζαν την υφαντουργία και χρησιμοποιούσαν μια μορφή ιερογλυφικής γραφής. Οι ρίζες του πολιτισμού των Μάγια φτάνουν πολύ πίσω στην προϊστορία, πέρα από τα 2000 π.Χ. όπου αντιστοιχεί η Αρχαϊκή περίοδος. Μετά αρχίζει η Προκλασική περίοδος που χρονολογείται από το 2000 π.Χ. 250 μ.Χ. Ακολουθεί η Κλασική περίοδος μέχρι το 1000 μ.Χ. Τέλος από το 1000-1540 χρονολογείται η Μετακλασική περίοδος.

Τα κέντρα των μεγάλων πόλεών τους περιλάμβαναν μια ορθογώνια πλατεία που περιβαλλόταν από τις τρεις ή τέσσερις πλευρές της από τεχνητούς λόφους ή εξέδρες. Πολλές φορές αυτές οι πλατείες ήταν χτισμένες σε τεχνητά επίπεδα αναχώματα. Στην επίπεδη επιφάνεια των ψηλών πυραμίδων χτίζονταν ναοί. Στις πλατείες υπήρχαν και χαμηλές πυραμίδες που χρησίμευαν για βάσεις ανακτόρων με πολλά δωμάτια που ανήκαν, κυρίως, σε αριστοκράτες. Τα μικρά κέντρα αποτελούνταν από μια πλατεία, τα μεγάλα, όμως, είχαν αρκετές που κάλυπταν τεράστιες εκτάσεις. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των πόλεων ήταν το γήπεδο όπου παίζονταν το πολύ διαδεδομένο παιχνίδι της μπάλας.

Τα αρχαιολογικά μνημεία που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας, μας επιτρέπουν να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι ο πολιτισμός τους έφτανε στο επίπεδο των περισσότερο γνωστών πολιτισμών της αρχαιότητας, της Ελλάδας, Αιγύπτου, Ινδίας κ.ά. Ανάπτυξαν σημαντικά την αρχιτεκτονική τους, δείγματα της οποίας έχουμε αρκετά. Έφτιαξαν πυραμίδες, ναούς, άλλα κτίρια που στολίστηκαν με αξιοθαύμαστα κομψά σχέδια, γλυπτά και ζωγραφιστά. Όπως όλες οι φυλές της Αμερικής, έτσι και οι Μάγια κτυπήθηκαν σκληρά απ' τους Ισπανούς κατακτητές και σιγά - σιγά άρχισαν να εξαφανίζονται.

       

Το ημερολόγιο των Μάγια ελάχιστα έμοιαζε με οποιαδήποτε άλλο γνωστό ημερολογιακό σύστημα άλλου λαού. Οι Μάγια όπως, και οι πρόγονοί τους Ολμέκοι, χρησιμοποίησαν ένα εντελώς ιδιαίτερο εικοσαδικό αριθμητικό σύστημα για την μέτρηση του χρόνου. Οι μεταγενέστεροι Αζτέκοι απλά το διατήρησαν αλλά μάλλον σε πολιτισμική παρακμή πια. 

Οι Μάγια είχαν εικοσαήμερο μήνα, 18 μήνες ετησίως (360 ημέρες) και μετά συνεχίζοντας ανά εικοσάδες έφταναν στην μέγιστη μονάδα τους το «αλαούτουν» που αντιπροσώπευε 23.040.000.000 ημέρες. Είχαν έναν ημερολογιακό κύκλο 52 χρόνων που προέκυπτε από συνδυασμό δύο ημερολογίων τους του χαάμπ και του τσολκίν. Επιγραφές που βρέθηκαν στην τοποθεσία Κιρίγκα αναφέρονται σε γεγονότα πριν από 90.000.000 χρόνια, άλλη επιγραφή αναφέρεται σε 400.000.000 χρόνια πριν! Εντυπωσιακές μονάδες μέτρησης χρόνου που χρησιμοποιούσαν ήταν το Καλαμπτούν 57.600.000 ημέρες αλλά και το Κιντσιλιτούν με 1.152.000.000 ημέρες!

 Σε μικρές μονάδες οι Μάγια χρησιμοποιούσαν για ώρα το ¹/₂₀ της ημέρας (1 ώρα και 12 λεπτά) και το αντίστοιχο λεπτό ήταν το ¹/₂₀ της ώρας τους δηλαδή 3,6 δικά μας λεπτά.

Εκτός απ' αυτά είχαν υπολογίσει το πραγματικό ηλιακό έτος σε 365,242 ημέρες, το σεληνιακό έτος και το έτος της Αφροδίτης (224,7 ημέρες). (Ας αναφέρουμε ότι σήμερα η τεχνολογική μας εξέλιξη μας επιτρέπει να υπολογίζουμε το έτος σαν 365,2422 ημέρες!)

Παράλληλα με το κανονικό τους ημερολόγιο χρησιμοποιούσαν κι ένα δεύτερο με 13 μήνες των 20 ημερών δηλαδή 260 ημερών, κρατώντας ημερολόγιο που αντιστοιχεί με τους κύκλους των ηλιακών κηλίδων που ακολουθούν τις ηλιακές μαγνητικές μεταπτώσεις. (οφείλονται στην διαφορά ταχύτητας περιστροφής των πόλων σε σχέση με τον ισημερινό του ήλιου) Το ημερολόγιο αυτό θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό μιας και οι μαγνητικές μεταπτώσεις της ηλιακής ακτινοβολίας μπορούσαν να υπολογιστούν ή και να προβλεφθούν κάνοντας γνωστές τις επιδράσεις του πάνω στους ανθρώπους.

Υπολόγισαν την διάρκεια κύκλου των ηλιακών κηλίδων σε 68.302 ημέρες. Μετά από 20 τέτοιες περιόδους υπάρχει αναστροφή μαγνητικού πεδίου.

Έτσι ήταν σε θέση να προβλέψουν την παρακμή τους μετά το 620 μ.Χ. όταν η έξαρση των μαγνητικών κηλίδων οδήγησε σε παρατεταμένη ξηρασία στην περιοχή τους αλλά και σε δραματική πτώση της ανθρώπινης γονιμότητας, παιδική θνησιμότητα κλπ. Βάση του ίδιου συστήματος υπολογισμού η επόμενη μεγάλη μαγνητική αναταραχή του μαγνητικού πεδίου του ήλιου που μπορεί να προκαλέσει εξίσου μεγάλη αντίδραση στο γήινο μαγνητικό πεδίο (ίσως και με καταστρεπτικές συνέπειες) υπολογίζεται από τους Μάγια το 2012. Ξεκίνησε το 3114 π.Χ. και με διάρκεια ενός «μπακτούν» 1.872.000 ημέρες θα τελειώσει το 2012.

 

Πριν από περίπου χίλια χρόνια κατέρρευσε ο μεγάλος πολιτισμός των Μάγια που αναπτύχθηκε στη χερσόνησο του Γιουκατάν στο Μεξικό αλλά και σε γειτονικές περιοχές. Οι κοινωνίες των Μάγια ήταν από τις πιο προηγμένες στον προκολομβιανό Νέο Κόσμο και οι μόνες με διαδεδομένη γραφή που σώθηκε. Οι πόλεις των Μάγια παρέμειναν έρημες, σχετικά ανέπαφες κρυμμένες μέσα στη πυκνή βλάστηση. Το 1839 όμως ένας αμερικανός δικηγόρος ο John Stephens μαζί με τον φίλο του τον άγγλο σχεδιαστή Frederick Catherwood θα τις ανακαλύψουν.

Ένα μέρος του πολιτισμού των Μάγια που θα επιζήσει από την μεγάλη αυτή κατάρρευση θα έρθει σε επαφή με τους Ευρωπαίους για πρώτη φορά το 1502. Το 1527 οι Ισπανοί θα ξεκινήσουν την προσπάθεια κατάκτησης των Μάγια αλλά η υποταγή τους δεν θα ολοκληρωθεί παρά το 1697. Ο πολιτισμός των Μάγια και η κατάρρευση του απασχολεί για χρόνια τους επιστήμονες και πλήθος ερμηνειών έχουν κατατεθεί. 

 

Με το «Apocalypto» του ο Μέλ Γκίμπσον ουσιαστικά μεταφέρει στην οθόνη  τις αποτυπωμένες σε λίθινα μνημεία και τοιχογραφίες απίστευτα σκληρές συγκρούσεις ανάμεσα στους Μάγια. Συγκρούσεις  που μεγάλωναν σε πλήθος και σε ένταση όσον πλησίαζε η εποχή της μεγάλης κατάρρευσης και ίσως αποτέλεσαν μια από τις αιτίες της. Η μικρή παραγωγικότητα της γεωργίας τους αλλά κυρίως η παντελής έλλειψη μεγάλων υποζυγίων, (άλογα, βόδια, λάμα) για την μεταφορά τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις, καθιστούσε αδύνατη την στρατιωτική δράση σε μεγάλες αποστάσεις. Οι Μάγια ποτέ δεν θα ενοποιηθούν σε μεγάλες αυτοκρατορίες όπως οι Αζτέκοι και οι Ίνκας. Η κοινωνία των Μάγια θα παραμείνει μόνιμα πολιτικά διαιρεμένη σε μικρά βασίλεια που βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο μεταξύ τους. Η μόνιμη αυτή εμφύλια σύγκρουση θα επεκταθεί και μεταξύ των χωρικών για την διαθέσιμη γη, όταν ο πληθυσμός κάποια στιγμή αυξηθεί υπερβολικά. Αυτές οι συγκρούσεις θα συνεισφέρουν στις συνθήκες κατάρρευσης, καθώς δημιουργούν ακαλλιέργητες  περιοχές στις περιοχές των συγκρούσεων.

Η περιοχή των Μάγια που επεκτείνεται στα βόρεια πλάτη ανάμεσα στις 17 και 22 μοίρες, θα μπορούσε να περιγραφεί ως «εποχικά τροπικό δάσος βροχής» καθώς την βροχερή εποχή (Μάιος – Οκτώβριος) διαδέχεται η άνυδρη (Ιανουάριος – Απρίλιος). Από το βορά προς το νότο στη χερσόνησο Γιουκατάν το ύψος βροχής αυξάνεται από 46 στα 254 cm τον χρόνο καθώς και το πάχος του εδάφους, έτσι ώστε το πιο παραγωγικό κομμάτι στο νότο να συντηρεί μεγαλύτερους πληθυσμούς. Κι’ όμως η περιοχή που επηρεάστηκε περισσότερο από την μεγάλη κατάρρευση της Κλασσικής Περιόδου ήταν αυτές οι νότιες περιοχές που έχασαν το 90% του πληθυσμού τους. Ο Κορτέζ πέρασε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα ερείπια των μεγάλων πόλεων της Κλασσικής Περιόδου Τικάλ και Παλένκε αλλά κανείς δεν το κατάλαβε καθώς αυτές έρημες πια, ήταν χαμένες στη ζούγκλα .

Η εποχή της κατάρρευσης συνοδεύτηκε από μια διαπιστωμένη εποχή ξηρασίας. Δεν ήταν η πρώτη ξηρασία αλλά ήταν η καθοριστική. Η αποδάσωση και η διάβρωση των πρανών, στα οποία επεκτείνεται το οικιστικό πλεόνασμα των εύφορων κοιλάδων, είχαν μειώσει την διαθέσιμη γη. Το ίδιο κάνουν και οι συγκρούσεις που ερημώνουν τους αγρούς, εκεί που η γεωργία δεν είναι πια ασφαλής. Επίσης η ξηρή αυτή εποχή βρίσκει ένα χώρο δημογραφικά πλήρη που εμποδίζει τις διόδους διαφυγής σε ελεύθερη γη. Τα υδατικά  αποθέματα (πηγάδια) των υγρών εύφορων εδαφών του νότου, βρίσκονται σε μεγάλο βάθος. Οι στέρνες και οι δεξαμενές της πόλης Τικάλ, έφταναν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των 100.000 κατοίκων της με πόσιμο νερό για 18 μήνες. Αλλά η γεωργία χρειάζεται  βροχές και όχι στέρνες, τα τρόφιμα θα τελειώσουν, η πυκνοκατοικημένη περιοχή θα καταρρεύσει. Αντίθετα ο πιο ξηρός βοράς διαθέτει υδατικά αποθέματα γεωλογικά πιο προσιτά και θα επιβιώσει. 

Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με τα λαμπρά οικοδομήματα των Μάγια και οι εξίσου εντυπωσιακές τελετές -κλασσικές απεικονίσεις του πλεονάσματος κοινωνιών που ευημερούν- αποτελούν ταυτόχρονα, διαχρονικά σύμβολα μιας θριαμβευτικής διαχείρισης του παρόντος που περιφρονεί το μέλλον.

Ευρυδίκη Δημητροπούλου